این مقاله در روز انتشار به عنوان پربازدیدترین مقاله ایسنا انتخاب شد
لینک مقاله در سایت ایسنا
در جستجوی رویای کودکی/از کاشان تا آلپ
اولین نقش هایی که کودکان معمولا میکشند به شکل یک خانه است شاید کودکان هم از ابتدا میدانند در آینده نیاز مبرمی به خانه دارند. همانطور که مهمترین نیاز بشر برای زندگی سکونت در جایی امن است . انسانهای اولیه در غارساکن شدند ، با پیشرفت علم و به مرور زمان ساختن خانه شکل گرفت ، ساخت خانه به نسبت جایگاه زندگی بشر متفاوت بود و این باعث شد معماری خانه ها قسمتی از هویت فرهنگی هر تمدن و کشورشود. این تفاوت معماری بخش عمده ای در جذب گردشگر برای هر کشوری را ایفا میکند . معماری سالهای دور ایران یکی از بهترین نوع معماری های در جهان است ، هر قسمت از یک خانه های قدیمی ایرانی داستانی دارد شنیدنی ، و تنوع اقلیمی ایران باعث بوجود آمدن معماری های مختلفی شد است از خانه های پلکانی خاص ماسوله تا خانه های ساخته شده در دل کوه در کندوان تبریز یا میمند کرمان و یا خانه های موزه میراث روستایی گیلان . یکی از بهترین نمونه های خانه های تاریخی در ایران و حتی در جهان در شهر کاشان قرار دارد ، خانه هایی که متاسفانه در ایران کمتر به آن پرداخته شده و شاید خیلی از ایرانیان در این بار اطلاعات کافی ندارند ، ولی به جای آن تمام توریست هایی که به ایران می آیند حتما به کاشان سر میزنند و از این خانه ها دیدن میکنند.
در کاشان وقتی به خیابان علوی بروید خانه هایی میبیند که به نظر من برای دیدن هر کدام باید ساعت ها وقت گذاشت خانه عباسیان ، بروجردی ها ، طباطبایی ها و عامری ها .
خانه بروجردی ها بخاطر نقاشی های کمال الملک و بادگیر زیبایش شهرت بیشتری دارد ،ولی شکل کلی همه خانه ها همان شکلی است که متولدین دهه پنجاه به قبل به یاد دارند ، خانه ای با حیاط بزرگ با حوضی که معمولا آبی است در وسط آن .
با ورود به داخل تمام خانه ها ، با معماری بینظیر ، گچ بری و آینه کاری ، پنجره های رنگی ، مواجه میشوید ولی داستان خانه جدای این عناصر شما را به یاد خانه مادر بزرگ و پدر بزرگ می اندازد به تابستان هایی که میوه ها زیر نور آفتاب و مهتاب در حوض میرقصیدند و گلدان های پر از گل اطلسی و شمع دانی در اطراف حوض قرار داشتند ، آن حس آبتنی در چله تابستان که حوض حیاط خانه مادر بزرگ تبدیل به بزرگترین استخر دنیا میشد ،برای یک آبتنی تابستانی . تختی کنار حیاط که بیشتر شب ها فامیل دور هم جمع میشدند تا از میوه هایی که در حوض خنک شده بود بخورند و بدون توجه به زمان گپ بزنند .
و وقتی وارد اتاق ها میشدی گرمای کرسی های زمستان را هنوز میتوانستی حس کنی ، نشستن دور کرسی و قصه ها
و خاطرات مادربزرگ ها که هیجان شنیدنش از دیدن انیمیشن های 3D امروز هم بیشتر بود .
برایم سوال بود که آیا توریست ها هم میتوانند این احساس را با خواندن مطالب نوشته شده از خانه درک کنند یا فقط به ظرافت کارهای استادان معمار توجه میکنند به گچ بری یا آینه کاری ، آیا آنها هم میدانند اندرونی و بیرونی چیست؟ قسمت بهار خواب و زمستان خواب چه فرقی دارد ؟وقتی ما حمام هایی به این کاملی در خانه هایمان داشتیم آنها چطور حمام میکردند؟ .آیا میدانند این بادگیر ها در تابستان چه خنکی به محیط خانه میبخشیده ؟و آیا میدانند تعریف قصه مادر بزرگ دور کرسی یعنی چه ؟و هزاران سوال دیگر .
تمام لذتی که میشد از یک خانه برد از خانه بروجردی ها بردم ، همه جور معماری ایرانی داشت بعد نوبت خانه های دیگر شد ، زیبایی خانه ها از نوشته هایی که خوانده بودم و عکس هایی که دیده بودم بیشتر بود و به همین دلیل است که تا به حال سه بار به کاشان سفر کرده ام . دیدن خانه های زیبای کاشان بهانه ای شد تا دیدن خانه های محلی را در کشورهای دیگر هم دنبال کنم خانه هایی از جنس تاریخ و شاید هم یه دلیل ماورایی دیگر ، به این دلیل که نمیدانم ریشه در کجا دارد؟ از زمان کودکی خانه هایی که نقاشی میکردم ، با خانه هایی که در شهر محل سکونتم بود فرق داشت برای من که در زمان کودکی خانه ای با سقف شیروانی ندیده بودم ، کشیدن خانه هایی که سقف شیروانی داشتند عجیب بود شاید از آن زمان میدانستم که روزی در سفر به اروپا خانه هایی زیادی خواهم دید با سقف شیروانی .
هندوستان
در جستجوی خانه ها ،به خانه های تاریخی هند در شهر جیسلمر و مونداوا رفتم خانه ها سقف شیروانی نداشت مثل ایران ، خانه هایی که ریشه در فرهنگ ایران داشت و صاحب خانه هایشان به خانه هایی که توسط معماران ایرانی ساخته بودند افتخار میکردند. خانه هایی که در هند به هاولی معروف بودند با همان ظرافت خانه های ایران ، اولین خانه ای که دیدم صاحبش پرسید کجایی هستم وقتی گفتم از ایران ، خوشحال شد ، میگفت در گذشته های دور که این خانه ها را داشتیم کدام تمدنی در دنیا به فکر ساختن خانه هایی به این شکل بوده با اشتیاق تمام خانه را به من نشان داد و از نوشته های فارسی خانه گفت از شیشه هایی که میگفت از ایران آورده شده برای طراحی اتاق های خانه ، از نقش هایی که توسط استادان ایرانی ایجاد شده بود .خانه ها خوب بود ولی حیاط و حوضی به بزرگی خانه های ایران نداشتند ، مسلما کودکان هندی لذت آبتنی تابستانی در حوض خانه را تجربه نکردند و بزرگتر ها هم لذت نشستن بر روی تخت کنار حوض ، ولی آیا به جای این لذت ها تجربه دیگری داشتند ؟ آیا میدانستند شنیدن قصه های مادر بزرگ کنار کرسی چه لذتی دارد ؟
میهمان نوازی صاحب خانه ها در خانه هایی با معماری ایرانی شایسته بود و نشان میداد معماری خانه در نوع برخورد صاحب خانه نیز تاثیر گذار است .
بعد از آن به اقامت گاهم در قلعه ای تاریخی در شهر جیسلمر رفتم و از ایوانی که با ایوان های ایرانی متفاوت بود مثل یک مهاراجه شهر را دیدم ایوانی بر بلندای قلعه و به اندازه نشستن یک نفر نه به بزرگی ایوان های خانه های ما ، از جنس سنگ و خاک و بدون حفاظ هایی که ما در ایوان خانه هایمان داشتیم ، خانه های قلعه هم ، حیاط بزرگ و حوض نداشت . اینجا هم از لذت آبتنی و تخت داخل حیاط خبری نبود . قلعه در وسط شهر بود و قسمت اصلی شهر در گذشته داخل قلعه قرار داشت بهترین جاهای قلعه متعلق به ثروتمندان شهر بود که امروزه به صورت اقامت گاه سنتی برای توریست ها در آمده بود ، دیدن شهر از نگاه مهاراجه ای که در گذشته از این ایوان شهر را میدیده تجربه ای بود فراموش نشدنی . حتی لباس و کلاهی به سبک هندی ها پوشیدم و در بالکن نشتم تا همان حسی که مهاراجه داشته تجربه کنم .
اندونزی
در جزیره خدایان (بالی) و شهر جوجگا در کشور اندونزی به ویلاهایی با معماری قابل قیاس با خانه هایی که از بهشت تصور میکنیم رفتم ،خانه ها شیروانی داشتند ، جنس شیروانی ویلاها که از الیاف خاصی درست شده بود با تمام دنیا فرق داشت ، بالی به دلیل داشتن معابد فراوان به جزیره خدایان معروف است .
داخل خانه حیاط های بزرگ داشتند ولی به جای حوض بزرگ در میان حیاط نهر جاری بود ،مالایی ها آن را کولام Kolam می نامیدند (حوض ماهی) ایوان خانه کوچک بود و رو به مزرعه برنج و سبز رنگ ، رنگ غالب محیط ، و این تصویری بود که معمولا در وصف دنیایی بهتر شنیده ایم ، نهرهای جاری ، سبزه زار ، از کشوری که روی خط استواست همین انتظار هم میرود ، تنها به دیدن این ویلا بسنده نکردم تصمیم گرفتم به روستایی در دل جنگل بروم که آبشارهای دوقلویش معروف بود و خانه های مردم فقیر را هم ببینم محیط تغیر نکرد نهر بزرگتر شد و تبدیل شد به رودخانه ولی در بیرون خانه ها ، با آبشاری بزرگ در ادامه راه . خانه های روستایی محقر بودند ، اینجا دنیای بهتر بود ولی خانه ها نه . کودکان این خانه ها لذت آبتنی در رود را داشتند و پریدن در حوضچه آبشار ولی نمیشد عکس خورشید و ماه را در جریان رودخانه دید . جریان آب عکس ماه و خورشیدی که در حوض خانه های ایران بود از بین میبرد .نمیشد میوه ای درون نهر انداخت تا خنک شود . تختی کنار رودخانه هم نبود برای شب نشینی .
آفریقای جنوبی
در دهکده لسدی با فرهنگ پنج قبیله معروف آفریقا آشنا شدم ، خانه های دهکده بسیار کوچک بودند با سقف های شیروانی شبیه سقف های کشور اندونزی . مصالح خانه ها فقط چوب بود و گل و نقش های رنگی روی دیوارها و ماسک هایی که در بیرون خانه آویخته شده بود از حوض خبری نبود شاید هر منطقه ای فقط یک چاه داشت ، حیاطی هم نبود ، در آفریقا دقدقه کودکان و والدین شان حوض آب و شنای تابستانی و دور همی نبود از قدیم دقدقه آنها جنگ با قبایل دیگر بود و جنگ برای بدست آوردن غذا و بقا ، احتمالا بیشتر قصه های مادربزرگ ها هم در آفریقا در مورد جنگ ودلاوری های مردم قبیله بود ، بچه ها به جای آبتنی روش های مبارزه را می آموختند و با نیزه و کمان آشنا میشدند . فرهنگ آنها با فرهنگ ما کاملا متفاوت بود آنها مفهوم آرامش زندگی ما را درک نمیکردند و ما مفهموم همیشه جنگیدن آنها را .
در اتریش ،آلمان و بلژیک خانه ها سقف شیروانی داشتند با همان دودکش معروف نقاشی های کودکی. خانه هایی که فاخورک هاوز نامیده میشدند ، در بین مصالح دیوار خانه ها از چوب به شکل خاصی استفاده شده ، دیوارهای خانه قاب های چوبی داشتند تا مقاومت دیوارها بالا رود . نمای خانه ها کاملا متفاوت بود با خانه هایی که دیده بودم .
خانه های آنها هم حوض نداشت ، در خیابان اصلی یک آب نمای کوچک بود ولی مطمینا همه بچه های محل برای آبتنی تابستان در آنجا جا نمیشدند ، پس آنها برای آبتنی تابستان چه کار میکردند؟ میوه ها را در تابستان کجا نگه میداشتند تا خنک شوند ؟ ، حیاط بزرگ داشتند ولی تخت نه ، پس برای شب هایی که میخواستند دور هم باشند چه کار میکردند؟
در سوییس و در دل کوه های آلپ خانه های سوییسی با نقاشی های روی دیوار را دیدم ، خانه هایی که لوفتل ماله ری Luftlmalerei نامیده میشدند. خانه هایی با سقف های شیروانی همانطور که در کودکی می کشیدم تمام صفحه نقاشی من سبز بود و پردرخت و یک خانه شیروانی در وسط این سبزی با یه دودکش که زمستان های بی کرسی را گرم میکرد . اینجا همان جایی بود که از کودکی انتظارش را میکشیدم .
نقاشی های دیوار هر کدام مفهومی داشت بیشتر مذهبی بودند و بعضی رویدادهای روزانه در زمان های گذشته مثل شکار خانه هایی که بعضی هایشان به سبک خانه های آلمانی ها در داخل دیوار چوب به کار برده شده بود.
خانه های سوییس هم مثل اندونزی توصیف دنیایی دیگر بود با این تفاوت که سوییس خانه محقر نداشت در سوییس احتیاجی به حیاط و حوض نبود پر بود از دریاچه و رودخانه برای آبتنی تابستان و حیاط خانه ها دشت بود سرسبز و پرگل هر چه برای بازی های کودکی میخواستید انجا بود به جای تخت هم روی چمن های دور خانه می نشستند .
در ایتالیا و در پس کوچه های ونیز ، همسفر گاندولوها شدم و در داخل کانال ها خانه های روی آب را دیدم ، شهر کلا روی آب بود آنها حیاط و حوض نداشتند ولی وقتی پنجره اتاق را باز میکردند اطراف خانه کانال آب بود بزرگتر از حوض های ما ولی حیاط چطور ؟ آیا فقط داشتن رودخانه و کانال کنار رودخانه بس بود ؟چطور این خانه ها که در زبان ونیزی کا ca نامیده میشوند این همه سال روی آب مانده بودند ، وقتی علت را جویا شدم فهمیدم خانه های بر روی چوب های قطور درختان که در آب میگذارند بنا میشوند ونیز کلا روی آب بود و وجود حوض در ونیز معنایی نداشت حیاط هم تقریبا بی معنی بود برای شهری که کلا روی آب است .پس بدون حیاط کجا دور هم جمع میشدند ؟ میوه های تابستان را که نمیشد در کانال انداخت تا خنک شوند ؟ تکلیف میوه های تابستان چه میشد ؟
هلند
در هلند . شهر آمستردام از روستاهای مارکن و شانس سخانس با آسیاب های معروف شان دیدن کردم ، روستاهایی باز هم با سقف های شیروانی با نهرهای بزرگ آب نه در حیاط بلکه مثل بقیه خانه های اروپایی در کنار خانه ها ، آیا با وجود نهر احتیاجی به حوض و حیاط بزگ نبود؟ آنها وسیله ای داشتند که در جاهای دیگر نبود ، آنها آسیاب داشتند و به خاطر اقلیمشان کفش های چوبی میپوشیدند .در هلند هم مثل بقیه اروپا از حیاط به شکل خانه های ما با تخت و حوض برای آب تنی تابستانی خبری نبود .
کوچکترین خانه دنیا
و در دل این جستجو به کوچکترین خانه دنیا در آمستردام سر زدم خانه ای به عرض 1 متر با پلاک هفت ، عدد مقدس بیشتر ادیان دنیا هفت روز هفته – هفت دریا – هفت آسمان و خیلی هفت دیگر ، مسلما نه حیاطی داشت و نه حوضی .زندگی در این خانه چطور بود ؟
خانه های مکعبی
در این جستجو به خانه های مدرن هم سرزدم خانه های مکعبی در رتردام هلند ، خانه هایی با معماری فراتر از زمان حال ، هر خانه به شکل یک مکعب بود بر روی یک ستون ولی خانه ها روی سطح صاف مکعب نبود روی لبه تیز مکعب بود ،خانه هایی که بازدید کننده از بیرون دایما با خودش کلنجار میرفت چطور داخل خانه راه میروند چطور میخوابند خوب این خانه هم نه حیاط داشت نه حوض.آیا معمار این سازه میدانسته در ایران حیاط و حوض نقش مهمی داشته ؟آیا میدانسته که فقط حیاط خانه های ما از هر کدام از این خانه های مکعبی بزرگتر است ؟
آیا بچه هایی که در خانه هایی به شکل آینده زندگی میکنند میدانند حوض چیست ؟ خانه های بدون دودکش و کرسی
پس مادر بزرگ ها در این خانه ها چطور بچه ها را گرد هم می آورند و برایشان قصه تعریف میکنند؟
یعنی موضوع قصه ها در آینده چیست ؟ چه بر سر عکس ماه و خورشید می آید وقتی آبی در خانه نیست که خودشان را درون آن بیاندازند؟ و هزاران چرای دیگر . چرا بین هلند قدیم و جدید انقدر تفاوت بود ؟
مجارستان : یک روستا دورافتاده و خانه در وسط نا کجا آباد ؟
در آخر باید در یکی از این خانه ها زندگی میکردم روستایی دورافتاده در مجارستان در شهر چونگراد در مزرعه ای که خانه ای با قدمت 130 سال داشت ، خانه ای که در زبان مجاری تانیا Tanya نامیده میشد .
معنی ناکجا آباد را در این مزرعه فهمیدم شاید اگر دهخدا آنجا بود در جلوی نام ناکجا آباد نام این خانه را مینوشت ولی این خانه نامی هم نداشت یک جاده خاکی در فاصله 2 کیلومتری از جاده اصلی کنار جنگل و مزرعه ، فاصله تا نزدیکترین خانه شاید 2 کیلومتر بود.روستا یک ایستگاه قطار داشت که فقط شامل یک نیمکت و سایه بان میشد .روستایی ها میگفتند در روستای ما سالی یک مسافر سوار یا پیاده میشود هر چند که قطار هر یک ساعت در آنجا توقفی کوتاه دارد.
داخل مزرعه بزرگ خانه ای تاریخی نه به شکل های که دیده بود ظریف و هنرمندانه سخت و محکم از جنس جنگ جهانی در یک کشور کمونیست و استخری بزرگ برای آبتنی های تابستانی انقدر بزرگ بود که شب ها ماه را درون خود جای دهد و روزها خورشید را به جای کرسی هم شومینه داشت ، چوب ها میسوختند تا در زمستان جای خالی کرسی را پرکنند ، اینجا میشد حضور مادر بزرگ را برای قصه گفتن حس کرد .انقدر بزرگ بود که تمام دوستان کودکی در آن جا میشدند و تمام همسایه ها میتوانستند میوه هایشان را در حوض آن بریزند .
...
